ที่มาของเพลงในตำนานนางวันทอง

เพลงวันทองไม่ใช่แค่เป็นเพลงที่แต่งกันขึ้นมาแต่นำมาจากตำนานที่มีอยู่ในวรรณกรรมของเรื่องขุนช้าง-ขุนแผนเป็นเรื่องราวต่อๆกันมาในเนื้อเพลงมีการบอกเล่าเป็นฉากถ้านั่งหลับตาแล้วนึกภาพจินตนาการตามแล้ว นับว่าเป็นเรื่องที่น่าสนใจอย่างมากเรื่องหนึ่งเลยเพราะไม่ใช่เพียงแค่เรื่องเล่าขานต่อกันมา ยังนับว่าเป็นเรื่องที่เป็นอุทาหรณ์สอนใจคนได้เป็นอย่างดี เรื่องมีอยู่ว่า ชายคนหนึ่งมีชื่อว่าพลายแก้วกำลังบวชเรียนวิชา ขณะบวชเรียนอยู่ก็พบรักกับหญิงคนหนึ่งที่มีชื่อว่านางพิม และไปลักลอบได้เสียกันกับนางพิม พลายแก้วจึงศึกออกหลังจากที่ได้เสียกันพลายแก้วก็แต่งกันอยู่กินกันเหมือนคู่สามีภรรยาทั่วไป แต่ขุนช้างผู้ที่มีหน้าตาขี้เหร่แอบหลงรักนางพิมมานานโกรธแค้นและไม่ยอมเลิกรายังคงตามตื้อและคอยจ้องหาวิธีจะนำนางพิมมาเป็นของตัวเอง ในเวลาต่อมาพลายแก้วได้เข้ารับราชการและได้รับการแต่ง

ตั้งใหม่ได้ชื่อว่าขุนแผนและออกรับราชการไปรบที่เชียงใหม่ เมื่อขุนแผนไปรบกลับมาบ้านพร้อมกับสาวเชียงใหม่อีกหนึ่งคน ในเวลาเดียวกันขณะที่ขุนแผนกำลังเดินทางกลับมาหานางพิม ขุนช้างจึงแต่งเรื่องโกหกขึ้นมาไปเที่ยวป่าวประกาศแถมยังบอกกับแม่ของนางพิมอีกด้วยว่าขุนแผนไปรบได้เสียชีวิตลงในสงครามแล้ว แม่ของนางพิมกลัวว่าลูกจะลำบากและเป็นม้ายจึงรับปากกับขุนช้างว่าจะยกลูกสาวคือนางพิมให้กับขุนช้าง พร้อมกับเปลี่ยนชื่อของนางพิมเป็น วันทอง ด้วยความที่วันทองรับปากกับแม่ไว้จึงได้เข้าเรือนหออีกครั้งกับขุนช้างแต่ก็ยังไม่เคยได้เสียกัน ไม่นานขุนแผนเดินทางมาถึงพร้อมสาวเชียงใหม่วันทองเองเห็นสามีก็ดีใจ แต่เมื่อหันไปเห็นสาวเชียงใหม่ที่สามีพามาด้วยก็เสียใจเป็นอย่างมาก จึงกลับไปนั่งร้องห่มร้องไห้ขุนช้างเมื่อได้จังหวะที่เหมาะจึงหาทางจัดการวันทองและเสียได้เสียกันใจที่สุด ขุนแผนเมื่อรู้เรื่องโกรธแค้นและไม่อยากเสียภรรยาที่เป็นที่รักไปจึงได้ไปทวงนางวันทองจากขุนช้างคืน หลังจากที่ขุนแผนพาวันทองหนีกลับมาอยู่ด้วยกัน ขุนช้างร้อนใจจึงรีบไปเข้าเฝ้าและฟ้องสมเด็จพระพันวษาหวังอยากได้วันทองคืนมา แต่เมื่อสมเด็จพระพันวษาเรียกขุนแผนเข้าเฝ้าพร้อมวันทองสอบถามหาความจริงและให้เลือกว่าวันอยากอยู่กับใครต้องเลือกเอาคนใดคนหนึ่งซึ่งวันทองบอกว่าเลือกไม่ได้เพราะขุนช้างก็ดีกับวันทองมากส่วนขุนแผนวันทองก็รักมากเช่นกัน สมเด็จพระพันวษาถามวันทองซ้ำแล้วซ้ำอีกก็ยังตอบเหมือนเดิมจึงรู้สึกว่าวันทองหลายใจ เลือกใครไม่ได้สมเด็จพระพันวษาจึงมองว่าวันทองเป็นตัวปัญหาของเรื่องวุ่นวายทั้งหมดจึงสั่งตัดหัวทิ้งเสีย ทั้งหมดนี้คือเนื้อเพลงวันทองเป็นของวงดนตรีที่มีชื่อว่า คนด่านเกวียน